Giải pháp ứng dụng ngữ nghĩa học quan hệ vào việc dạy – học tiếng Việt trong trường phổ thông

GDVN – Hội thảo KH góp phần tạo cầu nối giữa nghiên cứu, quản lý và thực tiễn giáo dục, mở ra hướng đổi mới phương pháp nâng cao chất lượng dạy và học.

Ngày 18/11/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Hội Ngôn ngữ học Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp ứng dụng ngữ nghĩa học quan hệ vào việc dạy – học tiếng Việt trong nhà trường phổ thông”.

Hội thảo đã thu hút đông đảo các nhà khoa học, nhà giáo và nhà quản lí cùng những người quan tâm đến dự.

Phát biểu tại hội thảo, Tiến sĩ Phạm Văn Lam – Tổng thư kí Hội Ngôn ngữ học Việt Nam cho biết: “Việc ứng dụng ngữ nghĩa học quan hệ trong giáo dục ngôn ngữ ở nhà trường phổ thông sẽ góp phần khắc phục những hạn chế tồn tại lâu nay trong phương pháp dạy học truyền thống. Cách dạy truyền thống thường chỉ tập trung vào hai quan hệ nghĩa là đồng nghĩa và trái nghĩa – vốn chiếm tỷ lệ nhỏ so với hệ thống quan hệ ngữ nghĩa phong phú của tiếng Việt; dạy học từ vựng, ngữ nghĩa tách rời từ pháp, cú pháp và ngữ pháp văn bản; dạy ngôn ngữ tách khỏi tư duy; chưa gắn kết các thao tác tư duy logic với thao tác ngôn ngữ; và tách rời các đơn vị ngôn ngữ khỏi bối cảnh giao tiếp thực tế.

Việc ứng dụng ngữ nghĩa học quan hệ tiếng Việt vào giáo dục ngôn ngữ ở nhà trường phổ thông sẽ mang lại nhiều lợi ích, nhất là trong bối cảnh ngành giáo dục đang thúc đẩy đổi mới mạnh mẽ về phương pháp và khoa học giáo dục. Dạy học ngôn ngữ theo hướng tiếp cận ngữ nghĩa học quan hệ giúp bao quát toàn bộ hệ thống từ vựng – ngữ nghĩa; phát triển trí nhớ ngữ nghĩa – một công cụ học tập quan trọng đối với học sinh; gắn kết chặt chẽ giữa ngôn ngữ và tư duy; đồng thời đặt ngôn ngữ trong môi trường giao tiếp thực tế.

Phương pháp này cũng tạo sự kết nối liền mạch giữa các cấp độ: từ vựng, ngữ nghĩa, từ pháp, cú pháp cho đến văn bản; giúp học sinh biết cách huy động và vận dụng vốn ngôn ngữ sẵn có để viết văn; hỗ trợ phát triển đồng thời các kênh giao tiếp khác như hình ảnh, âm thanh. Ngoài ra, ngữ nghĩa học quan hệ còn có tính bổ trợ trực tiếp cho năng lực ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời góp phần giải quyết một số vấn đề phức tạp của ngữ pháp tiếng Việt và hỗ trợ hiệu quả cho cả những học sinh chậm phát triển trong việc tiếp cận và sử dụng ngôn ngữ”.

Bên cạnh đó, dưới góc nhìn của một nhà giáo, chuyên gia lâu năm về ngoại ngữ, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Trung – Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học Việt Nam bày tỏ, việc dạy học ngôn ngữ theo lí thuyết ngữ nghĩa học quan hệ giúp cho học sinh học ngoại ngữ nhanh chóng và hiệu quả hơn. Cách tiếp cận này sẽ giúp học sinh tận dụng được những điểm tương đồng có giá trị phổ quát trong ngôn ngữ nói chung và dễ dàng thẩm thấu, phát huy được những nét đặc trưng của tiếng mẹ đẻ và ngoại ngữ nói riêng,….

Với tư cách là một nhà giáo và là người tham gia biên soạn sách giáo khoa, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Kim Phượng – Phó trưởng bộ môn Ngôn ngữ, Khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, việc sử dụng ngữ nghĩa quan hệ trong dạy học tiếng Việt sẽ giúp học sinh phát triển vốn từ và kỹ năng ngôn ngữ nhanh chóng, hiệu quả hơn, đặc biệt đối với học sinh mầm non và tiểu học. Ngữ nghĩa quan hệ là công cụ rất hữu ích trong biên soạn tài liệu dạy – học tiếng Việt, đồng thời mang lại một phương pháp giảng dạy nhẹ nhàng, tự nhiên và hiệu quả.

Trước đó, năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông mới. Trong chương trình này, môn Ngữ văn được xác định là môn học giúp học sinh sử dụng tiếng Việt thành thạo để giao tiếp hiệu quả trong đời sống, đồng thời hỗ trợ việc học tập các môn học và hoạt động giáo dục khác ở giai đoạn giáo dục cơ bản.

Trong giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, môn Ngữ văn tiếp tục giúp học sinh nâng cao năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học, đặc biệt là khả năng tiếp nhận văn bản văn học; tăng cường kỹ năng tạo lập văn bản nghị luận và văn bản thông tin có nội dung và kỹ thuật viết phức tạp hơn.

Với yêu cầu này, việc dạy và học tiếng Việt trong trường phổ thông theo phương pháp hiện nay cơ bản đáp ứng được mục tiêu đề ra, nhưng chưa ứng dụng toàn diện, hệ thống và rộng rãi nghĩa học quan hệ vào trong dạy và học tiếng Việt, giúp học sinh chủ động, tích cực hơn, phát huy tư duy sáng tạo trong học tập.

Theo Tạp chí Giáo dục Việt Nam / Hồng Mai

Tag: TS. Phạm Văn Lam