Thomas Edison có thực sự phát minh ra bóng đèn?

Có thể bạn đã nghe

Thomas Edison là một nhà phát minh vĩ đại đã mang đến cho nhân loại nhiều thứ đáng kinh ngạc. Năm 1879, ông phát minh ra bóng đèn và nó đã thay đổi thế giới mãi mãi.

Thực tế

Hãy đi thẳng vào vấn đề: Edison KHÔNG phát minh ra bóng đèn. Công nghệ cơ bản đằng sau bóng đèn đã được mày mò từ trước khi Edison ra đời. Tại nhiều nhà kho trên khắp thế giới, có những người rất thông minh đã cố gắng sử dụng điện để tạo ra ánh sáng và họ đã thành công!

Bóng đèn đã tồn tại và thậm chí còn được cấp bằng sáng chế trước khi Edison quyết định đội chiếc mũ tư duy của mình lên. Tất nhiên, mọi phát minh đều dựa trên những gì người khác sáng tạo ra trước đó – chiếc bóng đèn đầu tiên đã không thể được tạo ra nếu không có những người mở đường bằng cách phát minh ra cách thổi thủy tinh mỏng, tạo ra điện, phát triển đèn sợi đốt…

Thế nên, điều mà Edison đã làm là cải tiến những phát minh của người khác. Nhờ có nhiều nguồn tài trợ, một xưởng lớn và nhiều nhân viên, ông đã có đủ khả năng để tiếp tục làm những việc mà người khác đã khởi xướng nhưng không thể hoàn thành.

Vậy chúng ta nên ghi công ai cho phát minh này? Một ứng cử viên nặng ký là ngài Humphry Davy, một nhà hóa học đến từ Penzance, người đã tạo ra rất nhiều phát minh rất ấn tượng, một trong số đó là đèn hồ quang vào đầu thế kỷ 19.

Nó hoạt động bằng cách cho một dòng điện di chuyển giữa hai điện cực carbon, giải phóng hơi carbon tạo ra ánh sáng rất rực rỡ. Thậm chí, nó còn hơi quá sáng. Ánh sáng hoạt động tốt đến mức loại đèn này còn được sử dụng làm đèn đường và chiếu sáng những không gian rộng lớn như hội trường hay nhà máy, nhưng nó quá lớn, quá nóng, quá ồn ào và tốn quá nhiều điện nên không thể sử dụng vào mục đích cụ thể nào khác.

Nhưng dù nhìn thế nào đi nữa, thì đây cũng là lần đầu tiên ánh sáng điện được sử dụng trên quy mô lớn bên ngoài các phòng thí nghiệm và nhà kho của những người thợ hàn hoặc nhà phát minh. Trong khi đó, Edison chỉ mới ra đời vào năm 1847!

Một ứng cử viên khác là James Bowman Lindsay, người Scotland. Năm 1835, ông đã cho “trình làng” một chiếc đèn điện mà mình dùng để có thể đọc (sách) được. Thật không may, đèn tắt khá nhanh và ông Lindsay không bao giờ đạt được bất kỳ tiến triển nào trong dự án này sau buổi trình diễn. Nhưng dường như đây là lần đầu tiên đèn điện được sử dụng trong nhà và nó đã thành công.

Nhân vật tôi yêu thích nhất là nhà phát minh người Pháp gốc Bỉ có tên Jean-Baptiste-Ambroise-Marcellin Jobard, vào năm 1838 đã tạo ra một bóng đèn thực sự có sợi carbon đốt cháy trong chân không. Nó gần như là hữu ích và đã sẵn sàng để sử dụng đại trà, nhưng có vẻ như Jobard đã chuyển sang những thứ khác và để học trò cũ của mình là Charles de Changy tiếp tục nghiên cứu.

Tôi nghĩ rằng nếu ông có đủ tiền và nguồn lực như Edison, thì Jobard cũng có thể tạo nên thành công cho bóng đèn… nhưng ông đã không làm được. Một đối thủ nặng ký khác là ngài Joseph Wilson Swan, người Anh.

Mặc dù không phải là người đầu tiên nhưng ông đã theo sát Edison và cả hai đều được cấp bằng sáng chế cho một bóng đèn hoạt động được vào năm 1879.

Nhà của ngài Joseph là ngôi nhà đầu tiên trên thế giới được thắp sáng bằng bóng đèn điện. Ông bắt đầu lắp đặt đèn ở khắp mọi nơi và theo một cách nào đó, điều này giống hệt như điều mà Edison đã làm ở Mỹ – nhưng Joseph đã làm tốt hơn và sớm hơn.

Edison không hài lòng và kiện Swan vì vi phạm bản quyền, nhưng Swan đã thắng. Ông đã phân loại những bằng sáng chế của mình và có thể chứng minh rằng mình đã sáng tạo một cách độc lập so với những gì Edison làm. Hai nhà phát minh vĩ đại sau đó đã quyết định hợp tác.

Hai công ty của họ bắt đầu làm việc cùng nhau và tiến hành sáp nhập. Danh sách các nhà phát minh ra bóng đèn có thể còn dài. Tôi có thể kể tên đến 20 người khác đang mày mò, chế tạo bóng đèn trên khắp thế giới vào thế kỷ 19.

Nhưng luôn có điều gì đó không ổn. Đôi khi đèn không đủ tốt hoặc không hoạt động đúng cách. Đôi khi chúng quá đắt và nhà phát minh không thể tìm được cách để sản xuất hàng loạt hoặc lắp ráp tất cả các thành phần quan trọng lại với nhau. Để ghi nhận công lao cho người xứng đáng, Edison đã học hỏi từ những điều mà người khác đã làm, thậm chí kết hợp với một số thành tựu của họ bằng cách mua một số bằng sáng chế, và sau đó tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh thành công.

Edison không chỉ tạo ra một loại bóng đèn hoạt động tốt (mặc dù những chiếc đầu tiên vẫn không tồn tại được lâu), mà còn đảm bảo việc cung cấp tất cả các thiết bị cần thiết khác để sử dụng đèn trên quy mô lớn, chẳng hạn như máy phát điện, dây dẫn… (đại khái như thế). Khi bắt đầu trình diễn đèn, thì đó không chỉ là một chiếc đèn nhỏ nhấp nháy.

Không, Edison đã thắp sáng toàn bộ phòng thí nghiệm và xưởng của mình với bóng đèn ở khắp nơi. Ông cung cấp “cửa hàng một điểm dừng” duy nhất cho hệ thống đèn điện chứ không chỉ là một bóng đèn đơn lẻ, cũng như giúp cho các nhà đầu tư tiềm năng dễ dàng tưởng tượng cách ứng dụng đèn trong thực tế.

Một vài năm sau, Edison đã cố gắng cải tiến bóng đèn hơn nữa, cuối cùng tạo ra được bóng đèn thắp sáng của thế kỷ 20 và thay đổi thế giới. Vì vậy, mặc dù chúng ta không thể nói Edison đã phát minh ra bóng đèn, nhưng không vì thế mà đánh giá thấp đóng góp của ông. Edison không tạo ra bóng đèn đầu tiên, nhưng ông đã làm cho bóng đèn trở nên vĩ đại hơn. Và để công bằng, chính ông đã nói: Tôi chưa bao giờ có một ý tưởng nào trong đời.

Tôi không có trí tưởng tượng, cũng chưa bao giờ mơ tưởng. Cái gọi là phát minh của tôi vốn đã tồn tại trong môi trường – tôi chỉ mang chúng ra. Tôi hay bất kỳ ai khác đều không tạo ra gì cả. Không có ý tưởng nào được sinh ra từ trí óc; tất cả mọi thứ đều đến từ xung quanh. Tuy nhiên, tôi sẽ không bao giờ tha thứ cho Edison vì vụ chú voi Topsy bị giật điện…

Jo Hedwig Teeuwisse / Sử bịa – 101 điều chưa từng xảy ra trong lịch sử / Thái Hà Books / NXB Thế giới